Cao B Qut (1809?-1855) t Chu Thn, sinh ti Ph Th, Gia Lm, H Ni, mt gia trn tin Quc Oai trong cuc khi ngha chng triu nh thi T c… T c tru di ba h Cao B Qut, thu hi tiu hu vn chng ng. Nhng ng c lng dn bo v: mt rng truyn thuyt ca ngi ti th, lng dng cm, tr thng minh v tinh thn thng dn yu nc ca ng. Tc phm ca ng cn c lu n nay l 1353 bi th, 21 bi vn xui, mt s bi ca tr v kh nhiu cu i. Baithohay.com xin gii thiu nhng bi th hay ca ng.
Bi th: Ung ru tiu su bi 1
Ung ru tiu su bi 1
Ba vn su ngn ngy l my,
Cnh ph du trng thy nc ci.
Thi cng u chuc ly s i,
Tiu khin mt vi chung lu lo.
on tng nht sinh duy hu tu,
Trm t bch k bt nh nhn.
Di thiu quang thp thong bng Nam san,
Ngonh mt li cu hon coi cng nh.
Khong tri t c kim, kim c,
Mnh hnh hi khng c, c khng.
L l thin t, vn chung.
Tiu bi ny trong Vn n bo gim chp l Chn ru tiu su. S nghip th vn Nguyn Cng Tr li cho l ca Nguyn Cng Tr vi tiu Vnh nhn.
Ngun: Cao B Qut ton tp – tp 1, Trung tm Nghin cu quc hc, NXB Vn hc, 2004
Bi th: Sa hnh on ca (Bi ca ngn i trn bi ct)
Sa hnh on
Trng sa phc trng sa,
Nht b nht hi khc.
Nht nhp hnh v d,
Khch t l giao lc.
Qun bt hc tin gia m thu ng,
ng sn thip thu on h cng.
C lai danh li nhn,
Bn tu l trung.
Phong tin tu im hu m tu,
Tnh gi thng thiu, tu gi ng.
Trng sa, trng sa, ni c h?
Thn l mang mang u l a.
Thnh ng nht xng cng ca.
Bc sn chi bc, sn vn ip,
Nam sn chi nam, ba vn cp,
Qun h vi h sa thng lp?
Dch ngha
Bi ct di, li bi ct di,
i mt bc nh li mt bc.
Mt tri ln m vn cn i.
Khch (trn ng) nc mt l ch ri.
Anh khng hc c ng tin c php ng k
C tro non li nc mi, bao gi cho ht ta on!
Xa nay hng ngi danh li,
Vn tt t ngoi ng s.
(H) qun ru u gi c ru ngon,
(Th) ngi tnh thng t m ngi say v s!
Bi ct di, bi ct di, bit tnh sao y?
Bc ng bng phng th m mt, bc ng gh s th nhiu.
Hy nghe ta ht khc ng cng,
Pha bc ni Bc ni mun trng,
Pha nam ni Nam sng mun t.
Anh cn ng lm chi trn bi ct?
Bi th ny c s dng trong SGK Ng vn 11 t 2007.
Ngun: Th ch Hn Cao B Qut, NXB Vn hc, 1976
Bi th: Ti t a cng ph
Ti t a cng ph
C mt ngi:
Kh dng trm anh;
Nt na chng ph.
Hoi ming sa tui cn git mu, nt ho hoa chng n Tn, Dng!
Chm tc xanh va chm ngang vai, li kh khi hn h Y, Ph.
Nghing gn sng v vi in tch, nt nhn im ln tn!
Bt vn my du dt vn chng, vng thuyn khuyn l ch.
Nghing cnh nhn tch mi rng Nhan, Khng, ch xng pha no qun chng gai!
Ca ui knh toan vt b Trnh, Chu, ti bay nhy ngi g lao kh!
Lc bu ru dc nghing non nc li, chn tiu m mi mc Trch Tin;
Hng ti th nong ht gi trng vo, cn xng ho th thm Lo .
Ti nt mt th sinh l l, bng mt trn toan p ca ph ;
Ra bung gan du t nhn nhn, ging tay To rp xoay cn kh s.
Tng n khi vinh hin coi thng;
Song ngh li trn ai ch ch.
Lu nho nh ko tm tranh lp tp, ngy th lng ht nng git ma sa;
n cn con co chic chiu loi thoi, m tch mch soi chung vng trng t.
o Trng Do bc phch, gii xun thu cho m sc cn lao;
Cm Phiu Mu hm s, i tu nguyt phi ngm mi tn kh.
Gi trng ri rng, ci quyn gy;
Sng tuyt ht hiu, lm con nhn v.
Ti thanh bch ngc xui min khch a, trm nghn ng ch nhn dt tha mau;
n toan hn thc nhp mi nam song, dm ba ngn la hunh khu nho nh.
Ming chu qu r rm hc vn, ch ch T cn nhn ch him ngho;
Vai tn si ng nh ngm nga, v anh Mi bn khon tng k kh.
i rau rng, thy thc Chu m tr, Th Dng chm chm, xanh mt Di nm tt gy o o;
Kht nc sng, trng dng c khng v, phao V Thu lnh nh, bc u L ngi dai ho l kh.
Trng ra nhp nh sng nhn tnh;
Ngonh li vt v my th c.
Ngn nh k tham b kho li, m cnh chun i trn mi tc, nghing mnh ng chc ca hu mn;
Qun bao ngi mang ci gim danh, o gii ln trm di c phu, mi gi qu mn sn tng ph.
Kho ng th nhng m quan trn;
Xin bi ngnh cng anh phng ph.
Kht mi th v chng th khng!
Thm nc phng danh nn mi kh.
Tnh un o mun vch tri ln hi, no kip Ch ng u t, n hoi chn ngc trn ai;
Tr lng nhng toan vt b i tu, hi qu Tin t ni m, xin lnh ly vn an lm t .
Bi ph Dng Hng d nghim t, th xin tng bn qu ra n min ng Hi, ta eo vng th kim, quyt xoay bch c li lu i;
Cu vn Hn D phng thing chng, th xin tng cng thn ra n t Cn Ln, ta gnh vc giang sn, quyt nm thanh khm sang cm t.
Nhc nhn cn nhc mt cn vinh;
Cay ng lc cng b lc ph.
Vy c li nm dn bo th gian rng:
ng thy ngi bch din th sinh;
M ci rng “a cng ti t”.
Ngun:
1. Cao B Qut ton tp (tp 1), Trung tm Nghin cu quc hc, NXB Vn hc, 2004
2. Vit vn din ging hu bn th k th XIX, Nguyn Tng Phng, Phan Vn Sch, Bi Hu Sung, Trng Nguyen Khuyen xut bn, H Ni, 1953
Bi th: Nhn sinh thm thot
Nhn sinh thm thot
Nhn sinh thin a nht nghch l,
C bao lm ba vn su nghn ngy.
Nh chim bao, nh bng s, nh gang tay,
Sc nh ch “c nhn bnh chc”.
Cao sn lu thu, thi thin trc,
Minh nguyt thanh phong, tu nht thuyn.
Dang tay ngi ti t khch thuyn quyn,
Chn ru thnh, cu th thn thch ch.
Thnh th y, m giang h y,
u chng l tuyt, nguyt, phong, hoa.
Bn ma xun li, thu qua.
Ngun: Cao B Qut ton tp – tp 1, Trung tm Nghin cu quc hc, NXB Vn hc, 2004
Bi th: V
V
Tht m t phong huch hoc lai,
Oanh doanh xa m cng tr hi.
Vin trung ho iu liu tiu ng,
D ngoi k hoa lc c khai.
Bch nht s vn li hng ng,
Thanh thin ht kin v li nhi.
Kh kh thi c a nhn thc,
Khnh khng tng lai vn t ti.
Cu 3 v 4 l ca nh vua vn hay lp d T c t ra ri c cho cc quan nghe, nhng li ni l m thy Thn nhn tng. Ci lp d l hai ch liu tiu vi ch liu vit bng 3 ch iu theo hnh ch phm v ch tiu bng 4 ch iu theo dng 4 gc trn di hu. Cu k th cng hnh thc qua hai ch lc c vi ch hoa. Th nn, Cao B Qut mi chm m rng l 2 cu trong mt bi th hi xa hi xa thi m thn cn nu s si kinh c… lm vua qu ngc nhin bo Cao B Qut c nt bi th cho trm nghe no… v Cao B Qut bim ra bi th nh trn vi nhng ch huch hoc bng ch m, oanh doanh bng ch xa, hng ng bng ch li, li nhi bng ch v. Vua nghe xong th m thm nn tt v cc quan th ng ngn n ngy ra.
Bi th: Ung ru tiu su bi 2
Ung ru tiu su bi 2
Th s thng trm qun mc vn,
Yn ba thm x hu ng chu.
Vt tay nm ngh chuyn u u,
em mng s vi chn thn th cng ht.
Duy giang thng chi thanh phong,
D sn gian chi minh nguyt.
Kho tri chung, m v tn ca mnh ring.
Cuc vung trn ph mc khun thing,
Ai thnh th, ai vui min lm tu.
G nhp ly, c cu Tng tin tu:
Qun bt kin;
Hong H chi thu thin thng lai,
Bn lu o hi bt phc hi.
Lm chi cho mt mt i.
Tiu bi ny trong Vn n bo gim chp l Chn i, Vit Nam ca tr bin kho chp l Ngh i m chn.
Ngun: Cao B Qut ton tp – tp 1, Trung tm Nghin cu quc hc, NXB Vn hc, 2004
Bi th: Dng ph hnh
Dng ph hnh
Ty Dng thiu ph y nh tuyt,
c bng lang kin to thanh nguyt.
Khc vng Nam thuyn ng ho minh,
B du nam nam hng lang thuyt.
Nht uyn h th ln tr,
D hn v n hi phong xuy.
Phin thn cnh thin lang ph khi,
Khi thc Nam nhn hu bit ly!
Dch ngha
Ngi thiu ph phng Ty o nh tuyt
Ta vai chng di bng trng thanh
Nhn thuyn ngi Nam thy n la sng
Ko o chng th thm ni
Tay cm u oi mt chn sa
m lnh y gi bin thi
Nghing mnh i chng dy
Bit chng c ngi Nam ang chu cnh bit ly.
Bi th ny tng c s dng trong chng trnh SGK Vn hc 11 giai on 1990-2006, nhng c lc b trong SGKNg vn 11 t 2007.
Ngun: Hp tuyn th vn Vit Nam (tp III), NXB Vn ho, H Ni, 1963
Bi th: Bc m (Xm ti)
Bc m
Bch tiu hin khng phong o xuy,
Yn thanh sng knh lu nh ty.
an lng trc mn v tng diu,
Bch iu phin duy bt th ky.
Bo tt ngm tn nhn t vin,
lu tm ti ng ng tri.
To mai vn cc tung s phng,
D khn dao dao hu k chi.
Dch ngha
Gi thi ngc trn vch ni cao cht vt
Khi trong sng m nh tng git nh si t
om m lp lo khng giu nh sng
Mui bay lt vo mn, chng b i
B gi ht hng ngm nga, ngi t thy xa vi
Tm lng ta gc lu, ta nn nhn bit
Mai sm, cc mun tung n la tha
Cng thy rung rinh c my cnh
Ngun: Cao B Qut ton tp – tp 1, Trung tm Nghin cu quc hc, NXB Vn hc, 2004
Bi th: Chiu Qun
Chiu Qun
Hn triu mc st Mao Din Th,
Ti thng H gi ch t bi.
Nhi n tng a trng on x,
C kim chung hu mo lai th.
Nguyn ch: “Hoc v hu cung giai l d kim gi, hu th h? V th tai! Hu ngh Mao Din Th c ho Chiu Qun gi, d v Chiu Qun chi sc v lun d. n s ho cng nhin mo th nhi an thanh chi, k h bt nh dit thanh dn, ng vu chng nhn da. Cu tri Chiu Qun gi, Din Th bt tt thm cu, kh h. Tuy dc vt bin, hoc do hu thuyt d.” (C ngi ni hu cung u dng vng hi l, c chuyn khng? Khng c chuyn . C ngi bn rng Mao Din Th v Chiu Qun xu. Ta cho rng sc p ca Chiu Qun khng phi bn na. Gi nh th v ch bit da vo din mo m v, th sao chng t nhiu “mt bng hnh, bt m thanh” m tr thnh ng lot vi m th bnh thng. Nu bit Chiu Qun, chng nn buc ti gt Din Th, ng vy. Tuy mun khng bin lun hoc gi vn c iu cn phi bn vy.)
Chiu Qun vn tn l Vng Tng, mt cung n ca Hn Nguyn . Tng truyn vua sai ho cng v hnh cc cung n chn mi khi vo chu. Bn cung n u hi l Mao Din Th c v p khin vua mi. Ring Chiu Qun khng chu nn v xu. Khi tc Hung N phng bc ang quy ri, mun xin vua Hn mt ngi p lm hong hu. Vua xem trong cc bc v, chn ra Chiu Qun. Khi nng bi yt ln ng, vua mi nhn ra sc p vt trn mi cung n khc. Sau Mao Din Th v bn hoa cng u b chm. Chiu Qun sang c t lu th chng l Thin Vu cht, em ln thay l mt Thin Vu mi vn bt nng lm v. C thuyt ni nng cht v chn t Hung N, c cy ni y u mu trng, ring trn m nng c xanh nh trung nguyn.
Ngun: Cao B Qut ton tp – tp 1, Trung tm Nghin cu quc hc, NXB Vn hc, 2004
Bi th: c d cm hoi (m mt mnh cm ngh)
c d cm hoi
Tn trng sinh tn d,
S hn tng miu thu.
Tu thi song bnh nhn,
Thin a nht thi t.
chm khan trng kim,
H ng kim t cu.
Cng lin tm lc ti,
C ngo bt cm su.
Cui i, nhng bi th Cao B Qut cng nng tru ni tm. Khng ch bun thng, m c bun thng cng khng ch v thn danh mnh ln n. Hoi bo ca con ngi mt i ch ci trc hoa mai rng xa hn nhiu. Trc cnh i ngang tri y ng khng th lm tm bia khng ch: Th s h kham mt t bi. ng phi c thi , nhng thi y khng th ni trong th.
Theo Baithohay.com
