Trn T Xng (1870-1907) tn khai sinh l Trn Duy Uyn, hiu V Thnh, lng V Xuyn, huyn M Lc, tnh Nam nh. ng xut thn t mt gia nh thanh bch. ng khoa c ca ng ln n: i thi t nm 15 tui nhng hng hoi, mi ti nm 24 tui (1894) mi T ti. Sau ng li trt C nhn 5 khoa lin. Nh ngho, con ng, ngh dy hc li bp bnh trong thi k Nho hc suy tn, ng ch cn bit trng cy vo b v m ang. Tc phm ng li gm nhiu th loi: th, ph, cu i, ht ni…, phn ln u bng ch Nm. Th vn ng gin d, bnh dn, nhng t nhin v linh hot. Nhiu sng tc trnh by tm s au n, xt xa; hoc ma mai, ngo i mt cch chua cht, cay c; hoc gi gm tm lng yu nc thng ni mt cch kn o v su sc. Baithohay.com xin gii thiu nhng bi th hay ca ng.
Bi th: Thng v
Thng v
Quanh nm bun bn mom sng,
Nui nm con vi mt chng.
Ln li thn c khi qung vng,
Eo so mt nc bui ng.
Mt duyn, hai n, u nh phn,
Nm nng, mi ma, dm qun cng.
Cha m thi i n bc:
C chng h hng cng nh khng!
Li bnh:
Thng v dng ln hai bc chn dung: bc chn dung hin thc ca b T v bc chn dung tinh thn ca T Xng. Trong nhng bi th vit v v ca T Xng, dng nh bao gi ngi ta cng gp hai hnh nh song hnh: b T hin ln pha trc v ng T khut lp pha sau.
bi th Thng v cng vy, ng T khng xut hin trc tip nhng vn hin hin trong tng cu th. ng sau ct cch khi hi, tro phng l c mt tm lng, khng ch l thng m cn l bit n i vi ngi v na.
iu l l d xut thn Nho hc, song T Xng khng nhn nhn theo nhng quan im ca nh nho: quan im trng nam khinh n, xut gi tng phu (ly chng theo chng), phu xng, ph tu (chng ni v theo) m li rt cng bng. T Xng dm sng phng vi bn thn, vi cuc i, dm nhn nhn ra nhng khuyt thiu ca mnh m day dt. Mt con ngi nh th l mt nhn cch p.
Bi th: Vn t sng v
Vn t sng v
Con gi nh dng, ly chng k ch
Ting c ming khng, gp chng hay ch
Mt nhn nhi, chn tay trng tro, ai dm ch rng bo rng ln?
Ngi ung dung, tnh hnh khoan ho, ch mt ni hay gn hay d!
u sng bi bn, ua ti bun chn bn mi
Trong h ngoi lng, vng l cho di ni th
Gn xa n nc, lm gi nhiu trai
Sm ti khuyn rn, k thy ngi t
ng tu tc ca cao nh rng, toan cho du
Anh lm le bia bng vng, cho vang mt v
Th m:
Mnh b mnh i, mnh khng chu
Chng ni chng rng, khng than khng th.
Hay mnh thy t: nay Hng Thao, mai ph Giy m bng mnh ghen?
Hay mnh thy t: sng Trng Lc, ti Vin Lai, m lng mnh s?
Thi thi
Cht quch yn m
Sng cng nng n
Ch nht phm n vua vinh t, ngy khc s hay
Duyn trm nm ng Nguyt xe t, kip ny l
Mnh i tu cho thnh tin thnh pht, rong chi Lng Uyn, Bng H
T nui con cho c r c du, trn vn o chng ngha v
(Nh th chi bi phng tng, tn tin, b T gin do t t. Nh th nhn lm bi vn t ny a nnh, lm lnh kho vi v)
Ngun: Th Trn T Xng, NXB Vn ha – Thng tin, 1998
B th: Nm mi chc nhau
Nm mi chc nhau
Lng lng m nghe n chc nhau:
Chc nhau trm tui bc u ru.
Phen ny ng quyt i bun ci,
Thin h bao nhiu a gi tru.
Lng lng m nghe n chc giu:
Trm, nghn, vn m vo u?
Phen ny, t hn g n bc,
ng rng, ng ri, l phi cu.
Lng lng m nghe n chc sang:
a th mua tc, a mua quan.
Phen ny ng quyt i bun lng,
Va bn va la cng t hng.
Lng lng m nghe n chc con:
Sinh nm by c vung trn.
Ph phng cht hp, ngi ng c,
Bng b nhau ln n non.
Bt chc ai ta chc my li:
Chc cho khp ht trong i.
Vua, quan, s, th, ngi mun nc,
Sao c cho ra ci ging ngi.
Kh th cui cng c ngi ni l ca Trn T Xng, c ngi cho rng do ngi khc bt chc ging th T Xng m thm vo.
Li bnh:
Ni n Trn T Xng, ngi ta khng th khng ngh ti ngi bt chm bim quyt lit, d di nh nhng ln roi vun vt qut thng vo mt k th ca ng. Sinh ra, ln ln v c trc tip chng kin thi bui nhiu nhng, nhan nhn l ngi nh nh, ngang nhin lm nhng vic bt chnh ngay gia thanh thin bch nht. Th m chng ai lm g c. Dng nh khng km c ni cm ut v khinh ght n tt cng. T Xng nm thng ting ci chm bim chua cay vo l ngi n ngay vo dp Tt n xun v bng bi th Nm mi chc nhau.
Bi th: Sng Lp
Sng Lp
Sng kia ry nn ng,
Ch lm nh ca, ch trng ng khoai.
Vng nghe ting ch bn tai,
Git mnh cn tng ting ai gi .
Li bnh
Bi th t v on sng V Hong b lp. Sng V Hong chy qua thnh ph Nam nh, qu hng ca tc gi. Sng b ph sa bi lp, nhn dn trng trt v lm nh ca . S vic ny khin T Xng lin tng n cnh thay i thi th, nhn tm.
Li bi th ko ch n gin, d nh m cn chng t rng: ng sau nhng cu th tro phng, “ch thch” ma mai giu ct x hi l 1 con ng` yu qu, yu xm lng, yu cnh vt thin nhin. Hn th na, l 1 tm trng tic nui qu kh xa v bt lc trc thi cuc thay i
o bng che bn
o bng che bn
Hi ai, ai c thng khng?
m ma, mt mnh o bng che u
V ai, ai c bit u?
o bng ai t khn u ai kh?
Ngi i Tam o, Ng H
K v khc trc Thng Ng mt mnh
Non non nc nc tnh tnh
V ai ng ngn cho mnh ngn ng!
Bi th ny tng c s dng trong phn c thm SGK Vn hc 11 giai on 1990-2006, nhng c lc b trong SGK Ng vn 11 t 2007.
Bi th: Ba ci lng nhng
Ba ci lng nhng
Mt tr, mt ru, mt n b
Ba ci lng nhng n quy ta
Cha c ci g hay ci ny
C chng cha ru vi cha tr!
Ngun: Th Trn T Xng, NXB Vn ha – Thng tin, 1998
Bi th: V chng Ngu
V chng ngu
Tc truyn thng by ma Ngu,
Con tri ly ch chn tru cng phin.
Mt l duyn, hai thi l n,
Si xch thng ai g cho ra?
Vng v cng th cung nga,
Trm khn nghn kho chng qua mc ng.
Hay l s mun chng chng t?
Hi u m kn c chn canh!
Ly ai, ai ly cng nh,
R tri u c n anh o bum.
Ngun: Vit Nam thi vn hp tuyn, Dng Qung Hm, B Quc gia Gio dc xut bn, H Ni, 1951
Bi th: nh t tm
nh t tm
Bc chng nh anh hng khi v ng,
Nh lc en chi cuc t tm,
Bi trm thnh cui cnh phng m m,
Ngi thi chng bc qun rc rnh.
Cng c lc khng chi th bt sch,
Cng c khi bch nh bc yu hng;
Ct bi ln ng lo vn ln vng,
Khng u c gp k nm by phng.
Cng c vn tm lo ln ch rng,
V phi thng bch th phng tay trn.
Gm gh thay en thc l en!
Sc nh mc cng thua thng vn .
May mn nh hu duyn nng ti ng,
B cc ri n thi lai;
Ting tam khi chi nhng ai,
Ht bch li hng, thng mi mi.
No nhng k tay trn ban ny,
n by gi thay thy di tay ta;
Ting bi cao lng ly khp gn xa,
Bt vn y ngi ta ai dm .
Th mi bit t tm c en th c .
Th anh hng v ng c lo chi;
Trc sau, sau trc lm g?
T tm bi hai ch “t tam” (hp ba qun thnh mt phu), bi l c 120 qun chia ra hng sch, hng vn, hng vn.
Ngun: Vit Nam thi vn hp tuyn, Dng Qung Hm, B Quc gia Gio dc xut bn, H Ni, 1951
Bi th: Than thn
Than thn
K ba mi my tui ri,
Ti ngi ti ngh ci thng ti.
My khoa hng th khng u c,
Ba lung vn hoang bn sch ri.
Go c l n ong ba mt,
V quen d cch nm i.
Bc thang ln hi ng tri nh:
Tro gho ngi ta th na thi?
Ngun: Vit Nam thi vn hp tuyn, Dng Qung Hm, B Quc gia Gio dc xut bn, H Ni, 1951
Bi th: Bn tri ph Xun Trng
Bn tri ph Xun Trng
Tri ph Xun Trng c my nin
Nh tri ht y cng bnh yn.
Ch thi ch cu khng ph n,
ng ch quen ph mt ch tin!
Ni n ti lm th ca T Xng, nhiu ngi c bit ch n s kt hp hi ha gia cc yu t hin thc, tro phng v tr tnh, trong tr tnh l gc. Vi T Xng, vn cha thy chc chn c bi th ch Hn no, ch thy th Nm vit bng cc th loi c in: th lut ng – tht ngn bt c, t tuyt; ph; vn t; cu i; ht ni; lc bt. th loi no T Xng cng t ra l mt ngh s bc thy.
Theo Baithohay.com
